Sự kiện Thiên nga đen là gì?

Tổng hợp ý chính cần nhớ

• Thiên nga đen là một sự kiện cực kỳ hiếm gặp với hậu quả nặng nề.
• Không thể được dự đoán trước, mặc dù sau sự kiện đó, nhiều người lầm tưởng rằng đáng lẽ đã có thể dự đoán được.
• Sự kiện thiên nga đen có thể gây ra thiệt hại thảm khốc cho nền kinh tế bằng cách tác động tiêu cực đến thị trường và đầu tư, nhưng ngay cả việc sử dụng mô hình chuẩn mạnh (robust modeling) cũng không thể ngăn chặn được sự kiện thiên nga đen.
• Việc phụ thuộc vào các công cụ dự báo tiêu chuẩn có thể thất bại trong dự đoán và có khả năng làm tăng tính dễ bị tấn công đối với sự kiện thiên nga đen bằng việc tuyên truyền rủi ro và cung cấp sai biện pháp an ninh.
• Thuật ngữ này đã được phổ biến bởi cuốn sách, “The Black Swan”, của Nassim Nicholas Taleb.

Tìm hiểu về sự kiện thiên nga đen

Thuật ngữ này đã được phổ biến bởi Nassim Nicholas Taleb, một giáo sư tài chính, nhà văn và cựu trader Phố Wall. Taleb đã viết về ý tưởng “sự kiện thiên nga đen” trong một cuốn sách năm 2007 trước khi xảy ra cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Taleb lập luận rằng vì các sự kiện thiên nga đen không thể dự đoán được do tính cực kỳ hiếm gặp của chúng nhưng lại gây ra hậu quả thảm khốc, điều quan trọng là mọi người phải luôn cho rằng sự kiện thiên nga đen có xác suất xảy ra, và cố gắng lên kế hoạch ứng phó phù hợp. Một số người tin rằng sự đa dạng hóa có thể cung cấp một số biện pháp bảo vệ khi sự kiện thiên nga đen xảy ra.

Taleb mô tả sự kiện thiên nga đen với các tính chất sau:

• Hiếm gặp đến nỗi thậm chí xác suất để nó xảy ra không xác định được
• Có tác động thảm khốc khi xảy ra
• Được giải thích bởi nhận thức sau đó, như thể nó thực sự đã được lường trước.

Các lưu ý đặc biệt

Đối với các sự kiện cực kỳ hiếm gặp, Taleb cho rằng các công cụ tiêu chuẩn về xác suất và dự đoán, chẳng hạn như phân phối chuẩn (normal distribution) không áp dụng vì chúng phụ thuộc vào dân số lớn và kích thước mẫu trong quá khứ mà không bao giờ có sẵn cho các sự kiện hiếm theo định nghĩa. Việc ngoại suy – sử dụng số liệu thống kê dựa trên quan sát các sự kiện trong quá khứ không giúp ích gì cho việc dự đoán thiên nga đen, và thậm chí có thể khiến chúng ta dễ bị chúng tấn công hơn.

Khía cạnh quan trọng cuối cùng của thiên nga đen: vì là một sự kiện quan trọng trong lịch sử, các nhà quan sát rất muốn giải thích nó sau khi sự kiện đã xảy, và suy đoán xem nó lẽ ra có thể được dự đoán như thế nào trong quá khứ. Tuy nhiên, những suy đoán hồi cứu như vậy không thực sự giúp dự đoán được những sự kiện thiên nga đen trong tương lai vì chúng có thể là bất cứ điều gì từ khủng hoảng tín dụng đến chiến tranh.

Ví dụ về sự kiện thiên nga đen trong quá khứ

Sự sụp đổ của thị trường nhà đất Hoa Kỳ trong cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 là một trong những sự kiện thiên nga đen nổi tiếng và gần đây nhất. Ảnh hưởng của vụ sụp đổ là thảm khốc và mang tính toàn cầu, và chỉ một vài ngoại lệ có thể dự đoán nó xảy ra.

Cũng trong năm 2008, Zimbabwe đã xảy ra trường hợp siêu lạm phát tồi tệ nhất trong thế kỷ 21 với tỷ lệ lạm phát cao nhất lên tới hơn 79.6 tỷ phần trăm. Mức lạm phát với tỷ lệ này gần như không thể dự đoán được và có thể dễ dàng hủy hoại một quốc gia về mặt tài chính.

Bong bóng dotcom năm 2001 là một sự kiện thiên nga đen khác có những điểm tương đồng với cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Mỹ đã được hưởng tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng và sự gia tăng của cải tư nhân trước khi nền kinh tế sụp đổ một cách thảm khốc. Kể từ khi Internet còn sơ khai về mặt sử dụng thương mại, nhiều quỹ đầu tư khác nhau đã đầu tư vào các công ty công nghệ với mức định giá bị phóng đại và không có sức kéo thị trường. Khi các công ty này phá sản, các quỹ đã bị ảnh hưởng nặng nề và rủi ro sụt giá (downside risk) được chuyển sang các nhà đầu tư. Lĩnh vực kỹ thuật số là khá mới mẻ, nên gần như không thể dự đoán được sự sụp đổ.

Một ví dụ khác, quỹ phòng hộ Quản lý vốn dài hạn (LTCM Long-term capital management) thành công một thời, bỗng bị rơi vào kiệt quệ năm 1998 do hiệu ứng gợn sóng của sự vỡ nợ từ Chính phủ Nga, điều mà các mô hình máy tính của công ty không thể dự đoán được.

Một ví dụ gần đây nhất có thể là sự xuất hiện của vi-rút COVID-19 đã gây ra đại dịch toàn cầu bắt đầu từ mùa Xuân năm 2020 và làm gián đoạn thị trường và các nền kinh tế toàn cầu.